1. Overige gewassen 

Andijvie

Cichorium endivia.   Oorsprong China. Heel lang geleden ontdekt en door lokale bevolking zeer gewaardeerd.  Via handelsroutes is de andijvie naar het westen opgerukt, tot aan het Middellands Zeegebied, De Romeinen, heer en meester in het overgrote deel van Europa, namen hun favoriete voedsel mee. We hebben het dus min of meer aan de Romeinen te danken, dat ook wij van de andijvie kunnen genieten.

R

Groenlof

Cichorium intybus var. foliosum   Het gebruik van cichorei als groente is al heel oud. Bij de oude Egyptenaren waren de bladeren van de wilde cichorei zeer in trek en ook de Romeinen waren verzot op bladcichorei. 

R

Spinazie

brave Hendrik

Chenopodium bonus-henricus   Door de Romeinen naar west Europa gebracht, blad en stengeltoppen worden gegeten als spinazie. Bevat veel ijzer werkt positief bij darmstoornissen.

R

Knoflook

Allium sativum   Elke Romeinse soldaat had altijd een paar teentjes knoflook bij zich voor als hij gewond raakte.

Knoflook is zowel genezend als versterkend.

R

Uien/bosuien

Allium cepa, (ajuin of juin) Stamt uit Midden-Azië, (3000 v.Chr.), in Iran en Afghanistan, ook in China en later India. Vanuit India is de ui naar Griekenland en Egypte gebracht. Na de introductie door de Romeinen in Europa werd de ui als groente snel populair.

R

Prei

Allium porrum   De Romeinen waren gek op prei dus moest door de Bataven veel worden geteeld. Deze groente is door Romeinen over heel Europa verspreid. Prei was de favoriete groente van de Romeinse keizer Nero, die het in soep of in olie consumeerde. Hij geloofde dat het zijn stem verbeterde. Nero stond daarom ook wel als Porrophagus (preivreter) bekend. 

R

Snijbiet

vroeger warmoes genaamd

Beta vulgaris    Deze oude bladgroente, komt oorspronkelijk uit Europa. De Grieken en Romeinen kenden en gebruikten de plant al. In onze streken is de teelt van de plant vooral gestimuleerd in de Middeleeuwen, met name door keizer Karel de Grote.

R

Bietjes

Beta vulgaris    Wij danken de rode bietjes aan de Romeinen. Oorspronkelijk was er de wilde biet, dit was een strandplant met vlezige bladeren die algemeen voorkwam langs kusten van Zuid- en West-Europa, Noord-Afrika en Azie. Het is een vaste plant en komt het meest voor op kiezelstranden, vaak net boven de vloed- lijn. De rode bieten werden later door de Romeinen ontwikkeld.

R

Aardbei-spinazie

Duitse monniken kweekten deze groente al, na 6-7 weken blad als spinazie, na 3-4 maanden frisse aardbei- vruchtjes. Decoratief in gerechten, maar ook als sierplant verrassing.

-

Cichorei

Van de wortels werd “oorlogskoffie” gebrand, wortel is ook geneeskrachtig (darmwerking). Blad is gezond als salade.

Werd al voor de Romeinen in Nederland gekweekt.

-

Bindsla Romaanse sla      heldergroen

De Romeinen aten al bindsla.

R

Bindsla rood

De Romeinen aten al bindsla.

R

Groot kaasjeskruid

Malva sylvestris) Bekend geneeskruid met vermaarde historie, de bloemen werken goed tegen hoest. Regelmatig verplaatsen. De Romeinse schrijver Plinius de Oudere noemt de plant als geneesmiddel tegen wespen- en schorpioenensteken. Hij beveelt ook het kruid aan om de bevalling te versnellen

R

2. Vlinderbloemigen

Tuinbonen Violetta

Tuinboon (Vicia faba) kweekt men voor de bonen, maar je kunt de peulen verwerken in soep of er bouillon van trekken. 
De tuinboon is een zeer oud cultuurgewas. Bij de Romeinen stonden peulvruchten in hoog aanzien. Zozeer zelfs, dat vooraanstaande lieden zich de familienaam Fabius (tuinboon) of Cicero (kikkererwt) toeëigenden. Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Capucijners

Groene erwten

Peulen

Pisum sativum   Door de Romeinen naar west Europa gebracht

De kapucijners, erwten en peulen is een oud gewas en wordt al ten minste 7000 jaar geteeld. De oudste vondsten dateren uit archeologische opgravingen in Turkije.

R

Klaver

Werd al vóór de Romeinen in Nederland gekweekt. Romeinen:  De boer en soldaat Columella (rond 100 na Chr.) adviseert het vee met klaver te voeren om zo een rijkere mest te krijgen.

-

Bittere lupine

De Romeinen waren al fan van de zaden van de lupine, of bonen zoals ze vaak worden genoemd. Hierdoor verspreidde het gewas zich over het Romeinse rijk. De rondtrekkende legers van de Romeinen hebben op grote schaal in heel Europa onvruchtbare akkers bemest d.m.v. het gewas lupine dat zij meevoerden.

R

Duivenbonen

De groente kwam in ons land door de Romeinen, ook als veevoer. Kleinste familielid v/d tuinboon, bruin van kleur

R

Wikke wik-erwt

Voederwikke, populair bij nuttige insecten, mooi twee-kleurige licht-donker-purper bloemen. Produceert stikstof.

Werd al voor de Romeinen in Nederland gekweekt.

-

Kekererwten

Oranjegele dobbelstenen (Romeins speelgoed).

R

Linzen

De groente kwam in ons land door de Romeinen, noord Italiaans ras, u zaait historie (9000 v Chr al in Klein Azië)

R

3. Kruisbloemigen/kool 

Palmkool

De Italiaanse naam is Cavolo nero (zwarte kool), omdat het blad zeer donker gekleurd is. Door de Romeinen naar west Europa gebracht. Palmkool is afkomstig uit Toscane in het Middellandse Zeegebied en wordt vooral in Italië veel gegeten, onder meer als ingrediënt van de minestrone enribollita.

R

Boerenkool

Door de Romeinen naar west Europa gebracht.

Plinius schreef in de 1^e eeuw zijn Historia Naturalis en noemt het Brassica Sabellica: ‘Het geslacht van kolen, zegt hij, dat Sabellicum heet heeft zo gekronkelde bladeren dat het een wonder om te zien is’. Behalve als voedsel gaven de Romeinen ook hoog op over de kwaliteiten van kool als geneesmiddel. Cato de Oudere vond de meest effectieve manier van innemen het drinken van urine van iemand die kool gegeten had.

R

Red Russian

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Snijkool

Oud en vertrouwd ras met zilvergroen, glad en knapperig blad, jonge oogst door de sla, ouder in wok of stamppot.

R

Eeuwig moes

Brassica oleracea var ramosa  Eeuwig moes  is een zeer oud groenteras. Deze koolsoort wordt verbouwd sinds begin 1800 en waarschijnlijk al vanaf de romeinse tijd. De plant vormt geen kolen maar heeft, net als boerenkool, losse donkergroene bladeren. De plant wordt maximaal 120 cm hoog.

R

Broccoli

Brassica oleracea var. Italica  Broccoli. We weten dat de ouden een gedraaide kool hadden, mogelijk was dit de broccoli. Plinius schreef over ene groente dat op broccoli zou kunnen slaan. Sommigen herkennen broccoli ook in het kookboek van Apicius. Door de Romeinen naar west Europa gebracht De Romeinen wisten “il broccolo” al te gebruiken als detox middel: vóór de grote feesten aten ze broccoli om de effecten van alcohol te verminderen. Preventief detoxen dus!

R

Koolraap

Brassica napus   Columella en Plinius stellen de raap naast koren in waarde en nuttigheid. De oude schrijvers vermeldde vooral de geweldige groei van de raap. De raap was dan ook heel belangrijk. Het land van Waes had dan ook een raap in zijn banier, wat een teken van vruchtbaarheid betekende. Raap werd vroeger net zo gebruikt als nu de aardappel.

R

4.  Kruisbloemigen/knol 

Rozen

Bij de Romeinen waren rozen zeer gewild. De Romeinen kenden een wilde rozenvariëteit uit Paestum, die twee keer per jaar bloeide. Seneca was heel kritisch over de luxe, die sommige Romeinen zich permitteerden en vond dat deze eigenlijk tegen de natuur leefden om in de winter rozen te willen hebben.

R

Viooltjes

Maarts viooltje

Plinius; Geneeskrachtig bij ontstekingen van keel en ogen, ook nog brandende hoofdpijn, en uitstulpingen van baarmoeder of aars, en ook anale kloven. Verder is bekend dat de Romeinen viooltjeskransen droegen om een kater na een drinkgelag tegen te gaan. Op de Romeinse dodenherdenkingsdag (Dies Volares) werden er viooltjes op de graven gelegd. De blauwe viooltjes worden door hun kleur met rouw en duurzaamheid geassocieerd en daarmee ook tot symbool van de liefde.

R

Cistus Incanus (zonneroosje)

De plant is inderdaad een middel tegen infectieziekten, dus ook griep. Oorsprong Middellandse zeegebied.

R

Zwartmoeskervel, Smyrnium olusatrum

Prachtig open groeiende plant met groengele schermbloemen. Komt nog zeer zelden voor in Nederland. De jonge scheuten en bladstelen zijn aromatisch in soepen, de zaden worden soms mee gemengd met het specerij peperpoeder.

R

Reuzenvenkel Ferula communis

Oorsprong Middellandse zeegebied. Blad is eetbaar bitter, van de wortels maakt men stinkend sap (zie google).

R

Roomse kervel, Myrrhis odorata

Oorsprong Middellandse zeegebied. Veelzijdig kruid.

. In najaar zaaien, kiemt dan in het voorjaar.

R

Zwarte komijn

Cuminum cyminum Meer dan 2000 jr in cultuur, geuren naar venkel en smaken naar peper en nootmuskaat. De Romeinen gebruikten komijn in plaats van peper. Daarnaast gebruikten zij gemalen komijn als broodbeleg en in liefdesdrankjes, omdat ze ervan overtuigd waren dat het gebruik ervan zorgde voor een trouwe partner. Herkomst; Iran, Syrie, India en Turkije.

R

Alsem

Artemisia bitter, geneeskrachtig (spaarzaam gebruiken, beroemd is de absintlikeur (lang verboden geweest) De Romeinen legden de plant in hun schoeisel tegen vermoeidheid en pijn.

R

Mosterd

Mustum; Afkomstig uit Middellandse Zeegebied. Romeinen waren al met mosterd vertrouwd en beschreven de mosterdbereiding in de eerste eeuw na Christus.  Ze kauwden mosterdzaad tegen kiespijn en gebruikten een mengsel van gemalen mosterdzaad en druivensap als smeersel tegen allerlei kwaaltjes en pijnen. Mosterd irriteert de huid en daardoor trekt bloed weg naar de opperhuid. Dat kan tot verlichting van infecties in dieper gelegen weefsels leiden. 

R

Venkel

Foeniculum vulgare : Venkel is oorspronkelijk afkomstig uit Azië en Middellandse Zeegebied en werd via handelsroutes naar de rest van Europa vervoerd. Vooral in Zuid-Europa wordt de plant veel verbouwd en is een belangrijk ingrediënt van onder meer salades. Bekend om hun geneeskrachtige werking.

R

Knolvenkel

Foeniculum vulgare : Venkel is oorspronkelijk afkomstig uit Azië en Middellandse Zeegebied en werd via handelsroutes naar de rest van Europa vervoerd. Vooral in Zuid-Europa wordt de plant veel verbouwd en is een belangrijk ingrediënt van onder meer salades. Bekend om hun geneeskrachtige werking.

R

Raapzaad brassica

Broertje van koolzaad, groeit lekker snel en lokt veel insecten.

Als bladkool, zaden voor vogels, raapolie uit zaden persen.

In Romeinse publicaties raakten auteurs en gastronomen het maar niet eens over de culinaire mogelijkheden van de kool.

De een vond ze fijn als voedsel, de ander vond ze eerder vulgaire kost.  De koolsoorten werden door de Romein Cato (234-149 v.Chr.) onder de algemene noemer "kolen" vermeld.

R

Meiknol roodkop

Knollen Rapen

Niet hetzelfde als koolraap, wel familie van kool maar ook van radijs (smaak). De Romeinse Plinius de Oudere beschrijft de raap in zijn Naturalis Historia als het derde belangrijkste gewas na graan en bonen. Hij schrijft bovendien ook over het grootschalig kweken van rapen als voer voor het vee tijdens de winter, iets wat sommige boeren tot op de dag van vandaag doen.

Het zijn de Romeinen geweest die haar hebben meegenomen naar Noord-Europa, waar sindsdien verschillende soorten zijn gecultiveerd.

R

Suikerwortel

Sium Sisarum, zeer zoete smaak lijkt op pastinaak of als zoete aardappel, koken, pureren of frituren. De Romeinen kenden suikerwortel want hij werd genoemd door Plinius de oudere: de Romeinse keizer Tiberius liet hem opnemen in de keizerlijke keuken; hij kon de smaak zeer waarderen. De suikerwortel bevat veel saccharose en dat er zit vitamine C en andere vitaminen in.

R

Rammanas

Geneeskrachtige thee, o.a. bij astma, maakt slijm los.

De Romeinen brachten de rammenas naar Europa, zij aten deze rauw (erg pittig), bros en knapperig bij een pilsje.

R

5. Graansoorten 

Gerst (winter)

Hordeum Vulgare, werd al vóór de Romeinen in Nederland gekweekt. Ook 2000 jaar geleden in Zwitserland

-

Haver

Avena Sativa, werd al vóór de Romeinen in Nederland gekweekt. Oorspronkelijk zuidoost Europa, reeds 7000 jaar bekend. Werd/wordt gebruikt voor de bierproductie.

-

Emmertarwe

Triticum Dicoccum, kwam 2000-3000 jaar geleden al in Nederland voor dus ook in de Romeinse tijd.

-

Spelt (winter)

Triticum Spelta, werd al vóór de Romeinen in Nederland gekweekt.

-

Rogge (winter)

Secale Cereale, Rogge is aangetroffen in Romeins cultuurgebied langs de Rijn en op de Britse eilanden.

De Romeinse schrijver Plinius de Oudere beoordeelde rogge negatief^[: het zou een slecht soort voedsel zijn, alleen te gebruiken om niet te verhongeren, en werd er spelt aan toegevoegd om de bittere smaak van het roggebrood of de roggepap te verdrijven. Rogge zou ook als groenbemesting gebruikt zijn.

R

Trosgierst

(Vogelgierst)

Setalia Italica, werd al vóór de Romeinen in Nederland gekweekt. Zie ook Pluimgierst.

De Romeinen gebruikten dit als een soort couscous.

-

Pluimgierst

Panicum Miliaceum, Pluimgierst behoort tot de vroegste in Nederland aangetroffen cultuurgewassen; op de raatakkers (ook wel bekend als 'celtic fields') werd deze gierstsoort al vóór het begin van de jaartelling verbouwd.

-

Vlas

Linum Usitatissimum, De eerste sporen van een vlascultuur in Europa stammen uit vondsten van lijnzaad en geweven linnen in paalwoningen uit de jongste steentijd in Boven-Italië, Oostenrijk en Zwitserland. Plinius de Oudere (23-79 n. Chr.) bericht over vlasverbouwing in Gallië en Germanië 

Vlas was hier dus al vóór de Romeinen.

-

6. Fruit 

Artisjok

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Kardoen

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Olijf

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Vijg

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Laurier

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Blauwe bosbes

Werden al door de Bataven al geteeld, bessen kenden de Romeinen niet, deze wilde men ook niet eten, te zuur.

-

Rode aalbes

Werden al door de Bataven al geteeld, bessen kenden de Romeinen niet, deze wilde men ook niet eten, te zuur.

-

Zwarte bes

Werden al door de Bataven al geteeld, bessen kenden de Romeinen niet, deze wilde men ook niet eten, te zuur.

-

Kruisbes

Werden al door de Bataven al geteeld, bessen kenden de Romeinen niet, deze wilde men ook niet eten, te zuur.

-

Wilde braam

Werden al door de Bataven al geteeld, ook de Romeinen vonden deze wel lekker.

-

Appel

De Romeinen brachten hun eigen appelbomen mee die niet afstamden van de west Europese wilde appels maar van de appels uit Kazagstan en midden-Azië, de basis van onze huidige appelrassen

R

Peer

Door de Romeinen naar west Europa gebracht (uit Azie)

R

Pruim

Door de Romeinen naar west Europa gebracht (uit Azie)

R

Perzik

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Walnoot

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Mispel

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Kweepeer / Kers

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Lijsterbes

Groeit juist in noord-Europa, juist niet in Mid-zeegebied

-

Vlier

Groeit juist in noord-Europa, juist niet in Mid-zeegebied

-

Kastanje

Door de Romeinen naar west Europa gebracht

R

Druif        Elbling

En dan is er nog de mogelijkheid dat de Romeinen Ebling al kenden. Spraken Plinius de Oudere en Columella niet over de Vitis Albuelis?  De Romeinen probeerden ook hier druiven te kweken maar dat lukte niet erg. Men dronk wel veel wijn en dat moest alleemaal worden geïmporteerd met boten over de Rijn.

7. Kruiden 

Jjzerhard

verbena officinalis

Verbena is van oudsher een begeleider van menselijke nederzettingen. Oorspronkelijk uit het Mid-zeegebied.

Het kruid was bij de Romeinen gewijd aan de godin Venus. In Rome groeide het kruid bij het Capitool. En volgens de geschiedschrijver Plinius de Oudere was er voor de Romeinen geen heiliger kruid dan IJzerhard. Hij raadde het aan bij aandoeningen aan de blaas, bij koorts en jicht. Ook als mondwater werd het door hem aanbevolen. Het kruid weerde alle kwaad. Priesters droegen heel vaak een krans van IJzerhard.

R

20 soorten

Zie aparte beschrijving.

R

Zachte Sla

Staat alleen in de tuin met gifkruiden, men dacht dat de hele plant giftig was. Men gebruikte het sap van sla als narcotica , verdovingsmiddel bij blessures.

Bindsla werd wel gekweekt en gegeten (bitterder).

R